တရားမမှုတစ်မှုတွင် အဓိကပါဝင်ရမည့် အချက်များနှင့် တရားမမှု စစ်ဆေးစီရင်ရာတွင် အဆင့်များကို လေ့လာတင်ပြခြင်း

တရားမမှုတစ်မှု တည်ဆောက်ရာတွင် ပါဝင်ရမည့်အဓိကအချက် လေးရပ်ရှိပါသည် ။ ယင်းတို့မှာ -

၁။ အမှုသည်များ (Parties)

========

တရားမမှုတိုင်းတွင် အနည်းဆုံး တရားလိုတစ်ဦးနှင့် တရားပြိုင်တစ်ဦးစီ ပါဝင်ရပေမည်။ အချိုု့ သော တရားမမှု တွင် တရားလိုတစ်ဦးထက်ပို၍ဖြစ်စေ တရား ပြိုင်တစ်ဦးထက်ပို၍ ဖြစ်စေ ပါဝင်ခြင်းလည်း ရှိနိုင်ပါသည်။ တရား လို အဖြစ်ထည့်သွင်းရမည့် ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးက တရားလိုအဖြစ် ပူးတွဲခြင်းကို သဘောမတူပါက တရားပြိုင်အဖြစ် ထည့်သွင်း၍ စွဲဆိုရပါမည်။ [ အမိန့် ၁ နည်း ၁၀ (၃) ]

၂။ အမှုစွဲဆိုရန် အကြောင်းပေါ်ပေါက်ခြင်း ( The cause of action) 

===========================

တရားမမှုတိုင်းတွင် အမှုစွဲဆိုရန် အကြောင်း ပေါ်ပေါက်ခြင်းရှိမှသာ တရားစွဲဆိုနိုင်ခွင့်ရှိပါသည်။ မည်သည့် အခြေအနေအကြောင်းခြင်းရာများကြောင့် အမှုစွဲဆိုရန် အကြောင်းပေါ်ပေါက်ရခြင်းကို အမှုတွင် ဖော်ပြရန် လိုအပ်ပါသည်။ မည်သည့်ကြောင်းခြင်းရာကြောင့် တရားလိုသည် စွဲတောင်းသော ဒီကရီကို ရထိုက်ကြောင်း ဖော်ပြပါရှိရမည်။

၃။ အမှုအကြောင်းအရာ အဖြစ်အပျက် ( The subject matter ) 

=========================

ပစ္စည်း သို့မဟုတ် ရပိုင်ခွင့်အခွင့်အရေးကို တောင်းဆိုခြင်းလား အမှုတွင် ဖော်ပြရမည်။ အမှု၏အကြောင်းခြင်း ရာ များအဖြစ်အပျက်ပေါ်မူတည်၍ တရားရုံးက အမှုသည်များ၏ရပိုင်ခွင့်ကို အဆုံးအဖြစ်ပေးမည်ဖြစ်ပါသည်။

၄။ တောင်းဆိုသော သက်သာခွင့် ( The relief claimed ) 

====================

အဆိုလွှာတွင် တောင်းဆိုသူဟု သက်သာခွင့်ကို သေသေချာချာ ဖော်ပြရန်လိုအပ်ပါသည်။ တောင်းဆိုသော သက်သာခွင့်နှင့် စပ်လျဉ်း၍ တရားမမှုကို လက်ခံစစ်ဆေးသော တရားရုံးက ချမှတ်ပေးနိုင်သော အခွင့်အာ ဏာ စီရင်ပိုင်ခွင့် ရှိရပါမည်။ အမှုစွဲဆိုရန် အကြောင်းပေါ်ပေါက်ခြင်းနှင့် ဆက်စပ်သော သက်သာခွင့်အား လုံးကို ယင်းအမှုတွင် ထည့်သွင်းစွဲဆိုခြင်း တောင်ဆိုခြင်း တောင်းဆိုခြင်းပြုရပါမည်။ တရားမရုံး၏ ခွင့်ပြု ချက်ဖြင့် ချန် လှပ်ထားသာ သက်ခွင့် မဟုတ်ပါက နောက်အမှုဖြင့် စွဲဆိုခြင်း တောင်းဆိုခြင်းပြု နိုင်မည် မဟုတ်ကြောင်း သတိပြုသင့်သည်။ တရားမမှု စစ်ဆေးစီရင်ရာတွင် အကြမ်းဖျင်းအားဖြင့် အောက်အတိုင်း အဆင့်(၉) ဆင့် သတ်မှတ်ထားကြောင်း လေ့လာတွေရှိပါသည်။

(၁) အမှုစွဲဆိုခြင်း ။ ( Institution of suit ) 

=================

စီရင်ပိုင်ခွင့်ရှိသော အနိမ့်ဆုံးတရားရုံးတွင် အဆိုလွာတင်သွင်ခြင်းဖြင့် တရားမမှုစွဲဆိုရပါမည်။ အဆိုလွှာတွင် စီရင်ပိုင်ခွင့်ရှိသော တရားရုံးဖြစ်ကြောင်းအမှုစွဲဆိုရန် အကြောင်းပေါ်ပေါက်ခြင်း တောင်းဆိုသော သက်သာ ခွင့် အတွက် ဥပဒေက သတ်မှတ်ထားသော ရုံးခွန်တော်ထမ်းဆောင်ထားကြောင်း စွဲဆိုသော တရားမမှုကို ဥပဒေ တစ်ရပ်ရပ်အရ ပိတ်ပင်ထားခြင်းမရှိကြေား ဖော်ပြပါရှိရပါမည်။ တရားလိုတင်သွင်းသည့်အဆိုလွှာကို တရားရုံး ကလက်ခံပါက အမှုအမှတ်တပ်ခြင်း မှတ်ပုံတင်စာအုပ်တွင် ရေးသွင်းခြင်းတို့ကို ဆောင်ရွက်ရမည်။

(၂) ရုံးခေါ်စာထုတ်ခြင်း နှင့် ချအပ်ခြင်း။ (Issue and Service of Summons ) 

============================

တရားမရုံးက တရားလို၏ အဆိုလွှာကို လက်ခံပြီးပါက တရားလို တရားပြိုင်ထံ ရုံးခေါ်စာထုတ်ပေးခြင်းနှင့် ချအပ်ခြင်းပြုပါရန် တရားရုံးသို့ တရားပြိုင် သို့မဟုတ် တရားပြိုင်များ၏ နေရပ်လိပ်စာတို့ကို တင်သွင်းရန် လျှောက်ထားရပါသည်။ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းအရ ဆိုပါက တရားပြိုင်တစ်ဦးထံ ရုံးခေါ်စာချအပ်ရာတွင် အဆို လွှာ မိတ္တူတစ်ဆောင်ကို ပူးတွဲ၍ပေးရန်တာဝန်ရှိပါသည်။ တရားပြိုင်များထံ ခေါ်စာထုတ်ဆင့်ခြင်း ချအပ် ခြင်းကို နည်လမ်းတကျ ဆောင်ရွက်ရပါမည်။ (အမိန့် ၅ ၊ နည်း ၁)

(၃) ချေလွှာတင်သွင်းခြင်း။( Written Statement ) 

===================

တရားပြိုင်ထံ ရုံးခေါ်စာချအပ်ရာတွင် အတည်ဖြစ်ပါက တရားရုံးက သတ်မှတ်ပေးသည့်နေ့ရက်တွင် ( အမှုစ တင် စစ်ဆေးခြင်းမပြုမီ) တရားပြိုင် သို့မဟုတ် တရားပြိုင်များက ချေလွှာတင်သွင်းကြရပါမည်။ ချေလွှာတင် သွင်းရာတွင် တရားလို၏ အဆိုလွှာပါ စွဲတောင်းချက်နှင့် စပ်လျဉ်း၍ အပိုဒ်တစ်ပိုဒ်ချင်းအပေါ်တွင် ဝန်ခံသည် သို့မဟုတ် ငြင်းဆိုသည်ကို အတိအလင်းဖော်ပြရန် လိုအပ်သည်။ ( အမိန့် ၈၊ နည်း ၁)

Yuzanar Land Yangon Real Estate မှ တင်ဆက်ပါသည်။

(၄) ထုတ်ဖော်ပြသစေခြင်းနှင့် ကြည့်ရှုစစ်ဆေးခြင်း ။ (Discovery and Inspection)

================================

တစ်ဘက်အမှုသည်အနေဖြင့် မိမိအပေါ် စွဲဆိုမှုနှင့်ပတ်သက်သည့်အကြောင်းအရ အချက်အလက်များကို သိရှိမှသာလျင် ကောင်းမွန်စွာ ခုခံချေပနိုင်မည်ဖြစ်သဖြင့် အခြားတစ်ဘက်အမှုသည်ထံမှ ဝန်ခံချက်တောင်း ခံခြင်း စာချုပ်စာတမ်းများ ထုတ်ဖော်ပြသစေခြင်းနှင့် ကြည့်ရှုစစ်ဆေးခြင်းတို့ကို တရားရုံး၏ ခွင်ပြုချက်ဖြင့် ပြုလုပ်ခွင့်ရသည်။ ထို့အပြင် အမှုသည်ထံရှိစာရွက်စာတမ်းများ စာရင်းကို ကျမ်းကျိန်ချက်ပြုလုပ်၍ တင်ပြစေ ရန် လျှောက်ထားနိုင်သည်။ ( အမိန့် ၁၁) 

(၅) အမှုစတင်ကြားနာခြင်းနှင့် ရုံးကောက်ချက်များ ထုတ်ခြင်း ။ (First Hearing and Striking of Issues )

=================================

တရားပြိုင်ထံချအပ်သည့် ရုံးခေါ်စာအတည်ဖြစ်ပြီး တရားပြိုုင်နှင့် တရားလိုရုံးရှေ့သို့ ရောက်ရှိသည့်နေ့တွင် အမှုကို စစ်ဆေးခြင်း သို့မဟုတ် စစ်ဆေးမည့်ရုံးချိန်ကို တရားရုံးက ရွှေ့ဆိုင်းသတ်မှတ်ပေးနိုင်သည်။ ( အမိန့် ၉ ၊နည်း ၁)

အမှုချိန်းဆိုသည့်နေ့ရက်တွင် တရားလိုနှင့် တရားပြိုင်တို့ လာရောက်ခြင်းမရှိပါက တရားရုံးသည် အမှုကို ပလပ်နိုင်ပါသည်။ ( အမိန့်၉၊ နည်း ၃)

တရားလိုသာ လာရောက်ပြီးတရားပြိုင်မလာရောက်ခြင်း ကိစ္စတွင် တရားပြိုင်ထံ ချအပ်သည့် ရုံးခေါ်စာ အတည် ဖြစ်ကြောင်းတရားရုံးက ယုံကြည်ပါက တရားပြိုင်၏ မျက်ကွယ်တွင် တစ်ဘက်သတ်စစ်ဆေးမည်ဟု အမိန့်ချ မှတ်နိုင်ပါသည်။ ( အမိန့် ၉၊ နည်း ၆ (၁) ( က) ) ထိုအခါ တရားလိုသည် မိမိစွဲဆိုသည့် အမှုနှင့် စပ် လျင်း၍ ထင်ရှားအောင်သက်သေထင်ရှားပြရန် တာဝန်ရှိသည်။ တရားပြိုုင်လာရောက်ရန် ပျက်ကွက်ပြီး ချေလွှာလည်း တင်သွင်းခြင်းမရှိပါက ယင်းတရားမမှုတွင် ရုံးကောက်ချက်လည်း ထုတ်ရန်လိုအပ်မည် မဟုတ်ပါ။ ချေလွှာတင် သွင်းပြီး တရား လို၏ စွဲတောင်းချက်ကို ငြင်းဆိုထားမှသာလျှင် ရုံးကောက်ချက်သို့မ ဟုတ် ရုံးငြင်းချက်ထုတ်ရန် ပေါ်ပေါက်မည် ဖြစ်ကြောင်း သတိပြုသင့်ပါသည်။

တရားပြိုင်လာရောက်ပြီး တရားလိုလာရောက်ရန် ပျက်ကွက်သည့်အမှုတွင်တရားပြိုင်က တရားလို၏ စွဲ တောင်းချက်ကို ဝန်ခံထားခြင်းမရှိပါက အမှုကို တရားရုံးက ပလပ်နိုင်ပါသည်။ အကယ်၍ တရားပြိုင်သည် တရားလို၏ စွဲတောင်းချက်အချို့ကို ဝန်ခံပါက ဝန်ခံသည့်စွဲတောင်ချက်နှင့် စပ်လျဉ်း၍ တရားရုံးက ပလပ်နိုင် ပါသည်။ ( အ မိန့် ၉ နည်း ၈)

အမှုစတင်စစ်ဆေးရန် ချိန်းဆိုသည့် နေ့ရက်တွင် တရားလိုနှင့် တရားပြိုင်တို့သည် ရုံးရှေ့တွင် အဆိုလွှာ ချေ လွှာ မေးမြန်းချက် ဝန်ခံချက်များ ငြင်းချက်များ နှင့် စာရွက်စာတမ်းများကို ကြည့်ရှုစစ်ဆေးခွင့်ရှိသည်။ ထိုသို့ ရုံးရှေ့တွင် ပြုလုပ်သော ဖော်ပြပါ စစ်ဆေးမှုများသည် အမှုတွင် ပါဝင်ရမည့် အထောက် အထားသာဖြစ်ပြီး အမှု အတွက် သက်သေခံချက် မဖြစ်သေးပါ။ ထိုသို့ အဆို အချေ တစ်ဘက် အမှုသည်လက်ဝယ်ရှိ စာရွက်စာ တမ်းများကို ကြည့်ရှု စစ်ဆေးခြင်း ဝန်ခံချက်တောင်းခြင်း ကျန်းကျိန်ဆိုချက် ပြုလုပ်စေခြင်း မေးခွန်းများ မေးမြန်းခြင်းတို့၏ သဘောမှာ တရားမမှုတွင် အမှုသည်များအနေဖြင့် မည်သည့်အဓိကအချက်များကို ဝန်ခံ သည်။ ငြင်းဆိုသည်ကို သိရှိနိုင်အောင် ဆောင်ရွက်ခြင်းသာဖြစ်သည်။ယင်းကို အဆိုအချေ စသည်များ Pleadings ဟု တရားမမှုတွင် ခေါ်ဝေါ်ပါသည်။ အမှုသသည်များ၏ ဝန်ခံချက်များနှင့် ငြင်းဆိုချက်များအပေါ် အခြေ ပြု၍ တရားရုံးက ရုံးကောက်ချက်ထုတ်၍ အမှုကို စစ်ဆေးရပါသည်။

အကယ်၍ အမှုသည်များ အနေဖြင့် အကြောင်းခြင်းရာ အရဖြစ်စေ ဥပဒေအရဖြစ်စေ ငြင်းဆိုချက်တစ်စုံတရာ မပေါ်ပေါက်ပါက တရားရုံးသည် စီရင်ချက် ချမှတ်ရပါမည်။ ( အမိန့် ၁၅ နည်း ၁)

(၆) သက်သေခံချက်အထောက်အထားတင်ပြခြင်းနှင့် လျှောက်လဲချက်ပေးခြင်း ။ (Production of evidence and argument) 

===================================

တရားရုံးက ရုံးကောက်ချက်ထုတ်ပြီး နောက်အမှုကို သက်သေထင်ရှားပြရန် တာဝန်ရှိသည့် အမှုသည်ဘက် က အမှုကို စတင်စစ်ဆေးရသည်။ ယင်းအမှုသည်က သက်သေခံချက် အထောက်အထား တင်ပြရမည်။ ထို့ နောက် ကျန်တစ်ဘက်ကို စစ်ဆေးပြီး ယင်းက တင်ပြသည့် သက်သေခံချက် အထောက်အထားများကို စစ်ဆေးရ ပါသည်။ ထို့နောက်နှစ်ဘက်အမှုသည်များက အပြီးသတ် လျှောက်လဲတင်ပြကြရပါသည်။ 

လျှောက်လဲ ပေးခြင်းနှင့်စပ်လျဉ်း၍ အမှုစတင်သည့် အမှုသည်ဘက်က စတင်၍ လျှောက်လဲရပြီး ကျန်တစ် ဘက်က ချေပလျောက်လဲချက်ပေးရသည်။ စတင်လျောက်ထားသည့် အမှုသည်ဘက်မှ အပြီးသတ်လျှောက် လဲချက် ထံမံပေးခွင်ရရှိပါသည်။ အချုပ်မှာ စတင်လျှောက်လဲသည့် အမှုသည် ဘက်မှ ၂ ခါ ပြောင်းခွင့်ရ ချေပလျောက်လဲသည့် အမှုသည်ဘက်မှ တစ်ကြိမ်သာ လျှောက်လဲခွင့် ရှိပါသည်။ ယင်းမှာ တရားရုံး၏ ကျင့် စဉ် Court Practice ဖြစ်ကြောင်း လေ့လာသိရှိရပါသည်။ 

(၇) စီရင်ချက်ချမှတ်ခြင်း။ ( Judgment) 

================

အမှုအတွက်အပြီးသတ်လျှောလဲချက်ကြားနာသည့်နေ့တွင် တရားရုံးက စီရင်ချက်ချမှတ်နိုင်ပါသည်။ ထိုသို့ မချမှတ်ပါက စီရင်ချက်ချမှတ်ရန် နေ့ရက်သတ်မှတ်နိုင်သည်။ ( အမိန့် ၂၀)

(၈) ဒီကရီရေးဆွဲခြင်း ။ ( Decree ) 

===============

စီရင်ချက်ချမှတ်ပြီးနောက်တွင် တရားရုံးသည် အမှုသည်များ၏ ရပိုင်ခွင့်နှင့် တာဝန်များကို သတ်မှတ်ထား သည့် ဒီကရီပုံစံဖြင့် ဒီကရီရေးဆွဲပြီး တရား သူကြီး သို့မဟုတ် တရားရုံး၏ အရာရှိက လက်မှတ်ရေးထိုး ရသည်။ ( အမိန့် ၂၀ ) ဒီကရီ ပေါ်တွင်သာ အယူခံဝင်ရောက်ခွင့် ရှိပါသည်။ သို့ဖြစ်၍ စီရင်ချက်မှတ်ပြီးနောက် ဒီကရီမရေးဆွဲ၍ မရပါ။ 

(၉) ဆုံးဖြတ်ချက်အတိုင်းဆောင်ရွက် ခြင်းသို့မဟုတ် ဇာရီပြုလုပ်ခြင်း (Execution) 

================================

ဒီကရီကို အကောင်အထည်ဖော်ဆောင်ရွက်ခြင်းသည် ယင်းအမှု၏ နောက်ဆုံးဆင့်ဖြစ်သည်။ တရားရုံးသည် မိမိချမှတ်သည့် ဒီကရီကို ဆုံးခန်းတိုင်ကောင်အထည်ဖော်ဆောင်ရွက်ရန် တာဝန်ရှိသည်။အမှုအနိုင် ရရှိသည့် အမှုသည်ဘက်မှ မိမိရရှိသည့် ဒီကရီကို အတည်ပြုပေးရန် တရားရုံးသို့ လျှောက်ထားရပါသည်။ ဒီကရီကို အတည်ပြုရန်လျှောက်ထားရာတွင်လည်း ကာလစည်းကမ်းသတ်မှတ်ကာလအတွင်း လျှောက်ထားရပါသည်။ ထိုသို့ ကာလစည်းကမ်းသတ်ကာလအတွင်း ဒီကရီကို အတည်ပြုပေးရန် အမှုသည်က လျှောက်ထားပါက တရားမ ရုံးသည် ဇာရီမှုဖွင့်လှစ်၍ ဆောင်ရွက်ပေးရပါသည်။ ရုံးပြင်ပတွင် တရားနိုင် ၊ တရားရုံးရှုံးကို ကျေအေး ပြီးစီးပါက တရားရုံးသို့ ဇာရီမှုလျှောက်ထားရန် မလိုပါ။ တရားရုံးက လည်း မိမိသဘောအလျောက် ဇာရီမှုဖွင့် လှစ် ၍ ဆောင်ရွက်ရန်လည်း မလိုအပ်ပါ။

အထက်ဖော်ပြပါ လေ့လာတင်ပြချက်များမှာ တရားမမှုတစ်မှု စတင်စွဲဆိုခြင်းမှ ဒီကရီ ကို အတည်ပြုဆောင် ရွက် ခြင်းအဆင့်ဆင့်၏ လုပ်ထုံးလုပ်နည်း အကျဉ်းချုပ်ကို သိရှိနိုင်ရန် ရည်ရွယ်ချက်ဖြင့်ရေးသားတင်ပြခြင်း ဖြစ်ပါ သည်။ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းအကျယ်ကို တရားမကျင့်ထုံး ကိုဓဥပဒေ၏ သက်ဆိုင်ရာပုဒ်မ များ ၊အမိန့်များ နည်းများကို လေ့လာ၍ အကိုးကား တင်ပြရန်လိုအပ်ပါကြောင်း တင်ပြလိုက်ရပါသည်။

[ ဦးဗကြိုင် (B.A , B.L ) ၊ ဥပဒေဆောင်းပါးပေါင်းချုပ် ၊ စာ ၈ ] ။ #DVBlawlab